Mastocytoza układowa

Mastocytoza układowa (Systemic mastocytosis - SM)

Mastocytoza układowa jest nowotworem mieloproliferacyjnym. Jest to grupa rzadko występujących chorób o znacznych różnicach fenotypowych, których wspólną cechą jest patologiczny nadmiar komórek tucznych (mastocytów) i ich prekursorów. Komórki tuczne gromadzą się w obrębie jednego lub kilku narządów (skórze, szpiku kostnym i innych narządach, jak wątroba, śledziona, węzły chłonne lub jelito).

Klasyfikacja Światowej Organizacji Zdrowia dzieli mastocytozę na kilka podtypów, wyróżniając oprócz postaci skórnej postać układową o powolnym przebiegu, mastocytozę układową z klonalnym rozrostem linii komórkowych niepochodzących z komórek tucznych, agresywną mastocytozę układową, białaczkę i chłoniaka mastocytowego oraz guza zbudowanego z komórek tucznych (mastocytoma). Obraz kliniczny i rokowanie w poszczególnych postaciach wykazują znaczne różnice, od przebiegu bezobjawowego, nie wpływającego na czas przeżycia, do form agresywnych, ze słabą odpowiedzią na leczenie.

Kryteria rozpoznania choroby

Rozpoznanie mastocytozy układowej może być trudnym zadaniem ze względu na małą znajomość choroby i skomplikowaną diagnostykę. Mastocytoza skóry jest często pierwszym objawem tej choroby i przeważnie przybiera postać plamisto‑grudkowych wykwitów. „Dużym” kryterium diagnostycznym mastocytozy układowej są wieloogniskowe nacieki z mastocytów w szpiku kostnym lub innych narządach (poza skórą). Ponadto wyróżnia się cztery „małe” kryteria odnoszące się do charakterystyki komórek nowotworowych:

• wrzecionowate komórki w materiale biopsyjnym szpiku kostnego > 25% lub materiale pochodzącym z innego narządu poza skórą,
• mutacja c‑kit w materiale komórkowym pobranym ze szpiku, narządu litego lub krwi obwodowej,
• komórki wykazujące następujący profil immunohistochemiczny: CD117(+), CD2(+) i/lub CD25(+) w szpiku, narządach litych lub krwi obwodowej,
• stężenie osoczowe tryptazy przekraczające 20 ng/ml.

Do rozpoznania mastocytozy układowej niezbędne jest spełnienie przynajmniej jednego kryterium „dużego” i jednego „małego” bądź co najmniej trzech kryteriów „małych”. Agresywna mastocytoza układowa (ASM) jest niezwykle rzadką postacią choroby, stanowiącą około 5% wszystkich przypadków mastocytozy układowej. Typowe zmiany skórne nie występują w większości przypadków ASM, co znacznie utrudnia postawienie rozpoznania. Chorzy na ASM mają objawy związane z naciekaniem różnych narządów przez komórki tuczne, do których zalicza się upośledzenie funkcji szpiku, powiększenie wątroby z wodobrzuszem lub innymi objawami nadciśnienia wrotnego, powiększenie śledziony, zaburzenia wchłaniania jelitowego z utratą masy ciała, zmiany osteolityczne/osteoporotyczne, włącznie ze złamaniami patologicznymi.

Leczenie mastocytozy

Postępowanie terapeutyczne, niezależnie od wariantu SM, powinno obejmować edukację chorego, unikanie czynników wyzwalających aktywację komórek tucznych oraz leczenie objawów zależnych od mediatorów, jeśli jest taka potrzeba. w ciągu ostatniej dekady u chorych z ASM stosowano różne strategie terapeutyczne w zależności od stanu ogólnego, wieku i towarzyszących chorób. W przypadku wystąpienia cech uszkodzenia narządowego zależnego od nacieku komórkami tucznymi lekiem pierwszego wyboru powinna być midostauryna, która wykazuje skuteczność u około 60% pacjentów. Zaraz potem najczęściej rozważane jest leczenie interferonem‑α, kladrybiną, glikokortykosteroidami. Sugeruje się również leczenie z zastosowaniem przeciwciał monoklonalnych, np. gemtuzumabu. w rzadkich przypadkach podejmuje się próby allogenicznego przeszczepienia szpiku kostnego.

Liczba przypadków

Choroba ta występuje z częstością 5–10 przypadków na 1 mln populacji rocznie, zwykle u osób powyżej 30. roku życia.